Tìm hiểu các phương pháp đánh giá hiệu suất năng lượng phổ biến: kiểm toán năng lượng, ISO 50001, chỉ số EnPI, hệ thống đo lường & giám sát. Giải pháp giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí và giảm phát thải.

 

Giới thiệu

Trong bối cảnh giá năng lượng biến động và áp lực giảm phát thải ngày càng lớn, việc đánh giá hiệu suất năng lượng không chỉ giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí mà còn đảm bảo tuân thủ quy định pháp luật và nâng cao năng lực cạnh tranh. Có nhiều phương pháp đánh giá hiệu suất năng lượng khác nhau, mỗi phương pháp phù hợp với từng mục tiêu quản lý và quy mô vận hành. Bài viết này giới thiệu 5 phương pháp phổ biến nhất, từ cơ bản đến chuyên sâu, mà doanh nghiệp có thể áp dụng.

Kiểm toán năng lượng (Energy Audit)

Kiểm toán năng lượng là quá trình khảo sát, đo lường, phân tích nhằm xác định tình hình sử dụng năng lượng của một doanh nghiệp hoặc cơ sở sản xuất. Đây là phương pháp căn bản và thường được áp dụng đầu tiên để đánh giá hiệu suất.

► Quy trình cơ bản

• Xác định ranh giới hoạt động và phương pháp kiểm kê – giới hạn phạm vi doanh nghiệp, nhà máy, hoặc dây chuyền.

• Lựa chọn hệ số phát thải – theo IPCC hoặc hệ số quốc gia do Bộ TN&MT ban hành.

• Lựa chọn & thu thập số liệu hoạt động – điện, nhiên liệu, nguyên liệu, quá trình sản xuất.

• Tính toán phát thải – sử dụng công thức: Phát thải = Hoạt động × Hệ số phát thải.

• Kiểm soát chất lượng (QA/QC) – rà soát tính đầy đủ, hợp lý của dữ liệu.

• Đánh giá độ không chắc chắn – xác định sai số, độ tin cậy.

• Tính toán lại – điều chỉnh, khắc phục sai lệch.

• Xây dựng báo cáo – tổng hợp kết quả nộp cho cơ quan quản lý.

► Ứng dụng

Tại Việt Nam, theo Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả (sửa đổi 2023), các cơ sở sử dụng năng lượng trọng điểm bắt buộc phải thực hiện kiểm toán năng lượng định kỳ 3 năm/lần. Với doanh nghiệp ngoài diện bắt buộc, đây cũng là cách nhanh nhất để tìm ra cơ hội tiết kiệm chi phí năng lượng 10–30%.

Hệ thống quản lý năng lượng (ISO 50001)

ISO 50001 là tiêu chuẩn quốc tế về hệ thống quản lý năng lượng, dựa trên chu trình PDCA (Plan - Do - Check - Act). Thay vì đánh giá một lần, ISO 50001 giúp doanh nghiệp thiết lập cơ chế quản lý liên tục, coi năng lượng là “tài sản chiến lược”.

► Lợi ích khi áp dụng

• Giảm chi phí dài hạn nhờ kiểm soát và cải tiến liên tục.

• Tuân thủ pháp lý dễ dàng hơn, đặc biệt với doanh nghiệp xuất khẩu.

• Nâng cao uy tín & thương hiệu: chứng chỉ quốc tế là bằng chứng cam kết phát triển bền vững.

• Chuẩn bị cho thị trường carbon: dữ liệu được chuẩn hóa, phục vụ kiểm kê khí nhà kính.

► Ứng dụng thực tế

ISO 50001 phù hợp với doanh nghiệp quy mô vừa và lớn, đặc biệt trong các ngành tiêu thụ nhiều năng lượng như thép, xi măng, hóa chất, dệt may, thực phẩm – đồ uống. Đây là bước tiếp theo sau khi hoàn thành kiểm toán năng lượng để thiết lập một hệ thống quản trị bền vững.

Chỉ số hiệu suất năng lượng (EnPI – Energy Performance Indicator)

EnPI là các chỉ số định lượng dùng để đo lường và theo dõi hiệu quả sử dụng năng lượng theo thời gian. Đây là công cụ giúp doanh nghiệp trả lời câu hỏi: “Hiệu suất hôm nay so với tháng trước, năm trước thay đổi như thế nào?”.

► Cách tính

• EnPI tuyệt đối: Tổng năng lượng tiêu thụ (kWh, GJ, tấn than dầu quy đổi…).

• EnPI tương đối: Năng lượng tiêu thụ trên đơn vị sản phẩm (kWh/tấn sản phẩm, MJ/m² sàn…).

• EnPI chuẩn hoá: Điều chỉnh theo yếu tố ảnh hưởng (nhiệt độ, độ ẩm, sản lượng biến động).

► Ứng dụng

• Giúp ban lãnh đạo theo dõi xu hướng, phát hiện bất thường.

• Là cơ sở để đánh giá hiệu quả sau khi triển khai giải pháp tiết kiệm.

• Là yêu cầu quan trọng trong ISO 50001, đảm bảo cải tiến liên tục.

Ví dụ: Một nhà máy xi măng đặt mục tiêu giảm EnPI từ 95 kWh/tấn clinker xuống còn 85 kWh/tấn trong vòng 2 năm thông qua cải tiến công nghệ và quản lý.

Hệ thống đo lường & giám sát năng lượng (EMS, BMS, IoT)

Hệ thống quản lý năng lượng (EMS) hoặc hệ thống quản lý tòa nhà (BMS) là giải pháp công nghệ tích hợp, sử dụng cảm biến, công tơ điện tử, IoT để giám sát tiêu thụ năng lượng theo thời gian thực.

► Lợi ích

• Theo dõi tức thời: biết được khu vực, thiết bị nào tiêu thụ bất thường.

• Phân tích dữ liệu: xác định xu hướng, mô hình hóa để tối ưu vận hành.

• Tự động cảnh báo & điều khiển: ví dụ, tắt hệ thống khi vượt ngưỡng.

• Hỗ trợ báo cáo & dữ liệu chính xác, minh bạch, dễ tích hợp với phần mềm quản trị.

► Ứng dụng

EMS, BMS được áp dụng rộng rãi trong tòa nhà thương mại, nhà máy lớn, khu công nghiệp. Nhờ hệ thống này, doanh nghiệp có thể giảm từ 5-15% chi phí năng lượng chỉ bằng tối ưu vận hành, không cần đầu tư lớn.

Benchmarking – So sánh chuẩn ngành

Benchmarking là phương pháp so sánh hiệu suất năng lượng của doanh nghiệp với các chuẩn mực bên ngoài: trung bình ngành, đối thủ, hoặc tiêu chuẩn quốc tế.

► Lợi ích

• Biết mình đang ở đâu: doanh nghiệp tiêu hao nhiều hay ít hơn mức trung bình?

• Xác định tiềm năng tiết kiệm: khoảng cách càng lớn, tiềm năng càng cao.

• Đặt mục tiêu thực tế: dễ dàng thuyết phục lãnh đạo đầu tư khi có dữ liệu so sánh.

► Ứng dụng

Ví dụ: Một nhà máy dệt tiêu thụ 50 MJ năng lượng/kg vải, trong khi chuẩn ngành là 35 MJ/kg. Khoảng cách này chỉ ra tiềm năng tiết kiệm tới 30%.

Đánh giá hiệu suất năng lượng là nền tảng cho mọi chiến lược tiết kiệm chi phí và giảm phát thải. Mỗi phương pháp đều có ưu điểm riêng. Thay vì lựa chọn đơn lẻ, doanh nghiệp nên kết hợp nhiều phương pháp để xây dựng bức tranh toàn diện, từ đó vừa tiết kiệm 10–30% chi phí năng lượng, vừa tuân thủ pháp luật, vừa chuẩn bị cho thị trường carbon. AHP Group sẵn sàng đồng hành cùng doanh nghiệp Việt Nam trong kiểm toán năng lượng, xây dựng ISO 50001, triển khai hệ thống EMS, và tư vấn chiến lược quản lý năng lượng toàn diện. Hãy liên hệ ngay hôm nay để bắt đầu hành trình nâng cao hiệu suất năng lượng và phát triển bền vững.

► AHP GROUP - Tiết kiệm năng lượng, kiến tạo tương lai xanh!