Khám phá cơ hội từ Quỹ Khí hậu Xanh (GCF) cho doanh nghiệp Việt Nam. Phân tích khung pháp lý, cơ chế tiếp cận, cơ hội – thách thức và xu hướng hỗ trợ quốc tế đến 2025.

 

Quỹ Khí hậu Xanh (GCF) là gì?

Quỹ Khí hậu Xanh được chính thức thành lập năm 2010 tại Cancun (Mexico), là trụ cột tài chính của cơ chế khí hậu toàn cầu. Nhiệm vụ của GCF là huy động vốn từ các quốc gia phát triển, tổ chức tài chính quốc tế và khu vực tư nhân, sau đó phân bổ cho các dự án tại quốc gia đang phát triển nhằm:

• Giảm phát thải khí nhà kính thông qua năng lượng tái tạo, hiệu quả năng lượng, giao thông xanh, công nghiệp sạch.

• Tăng cường khả năng thích ứng với tác động khí hậu, ví dụ quản lý tài nguyên nước, nông nghiệp bền vững, cơ sở hạ tầng chống chịu thiên tai.

• Khuyến khích sự tham gia của khu vực tư nhân trong đầu tư xanh.

Đến nay, GCF đã huy động được hơn 20 tỷ USD cam kết tài trợ, trong đó nhiều dự án tại Đông Nam Á đã được phê duyệt, tập trung vào năng lượng mặt trời, nông nghiệp carbon thấp và quản lý rừng bền vững. Việt Nam, với vị thế là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi biến đổi khí hậu, nằm trong nhóm ưu tiên tiếp cận nguồn vốn này.

Đối với Việt Nam, GCF mang lại ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Khi quốc gia đã cam kết đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 tại COP26, nhu cầu huy động nguồn lực quốc tế trở thành yếu tố sống còn để hiện thực hóa mục tiêu này. GCF không chỉ cung cấp tài chính, mà còn đi kèm hỗ trợ kỹ thuật, chuyển giao công nghệ và xây dựng năng lực cho doanh nghiệp. Từ năng lượng tái tạo, giao thông xanh, đến sản xuất vật liệu xây dựng thân thiện môi trường, GCF mở ra cơ hội để doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận vốn ưu đãi, khẳng định vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu bền vững.

Khung pháp lý và cơ chế tiếp cận GCF tại Việt Nam

Để tiếp nhận hỗ trợ từ GCF, mỗi quốc gia cần có cơ quan điều phối quốc gia (National Designated Authority – NDA). Tại Việt Nam, Bộ Tài nguyên và Môi trường (MONRE) được giao vai trò NDA, trực tiếp phê duyệt các dự án gửi lên GCF. Ngoài ra, Việt Nam cũng có các tổ chức trong nước đủ điều kiện làm tổ chức được công nhận (Accredited Entity – AE) để triển khai dự án GCF, ví dụ: Ngân hàng Phát triển Việt Nam (VDB).

Khung pháp lý liên quan gồm:

• Luật Bảo vệ môi trường 2020 – nhấn mạnh yêu cầu huy động tài chính quốc tế cho mục tiêu giảm phát thải và thích ứng biến đổi khí hậu.

• Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh (QĐ 1658/QĐ-TTg, 2021) – khuyến khích tận dụng nguồn vốn quốc tế như GCF, GEF, JICA.

• Kế hoạch thực hiện Thỏa thuận Paris (QĐ 2053/QĐ-TTg, 2016) – đặt mục tiêu tiếp nhận hỗ trợ quốc tế về tài chính, công nghệ, nâng cao năng lực.

• Thông tư 01/2022/TT-BTNMT – quy định về quản lý hoạt động thích ứng với biến đổi khí hậu, trong đó có cơ chế phối hợp huy động nguồn vốn quốc tế.

Về quy trình, doanh nghiệp muốn tiếp cận GCF cần hợp tác với một tổ chức được công nhận (AE) như UNDP, ADB, GIZ hoặc VDB. Hồ sơ dự án phải chứng minh được lợi ích khí hậu rõ ràng, tính khả thi tài chính và sự phù hợp với ưu tiên quốc gia về biến đổi khí hậu.

Nghĩa vụ và yêu cầu đối với doanh nghiệp

Tiếp cận GCF không chỉ là cơ hội mà còn đi kèm những nghĩa vụ khắt khe. Doanh nghiệp cần lưu ý:

Thứ nhất, dự án phải chứng minh tác động khí hậu lượng hóa được, chẳng hạn giảm phát thải CO₂ tính theo tấn/năm, hoặc số hộ dân được hưởng lợi từ giải pháp thích ứng.

Thứ hai, doanh nghiệp cần đáp ứng tiêu chuẩn môi trường – xã hội (ESS) của GCF, tương tự chuẩn quốc tế như IFC Performance Standards. Điều này đòi hỏi đánh giá đầy đủ tác động môi trường, xã hội và có biện pháp quản lý rủi ro.

Thứ ba, cần minh bạch về tài chính. Doanh nghiệp phải có báo cáo tài chính được kiểm toán, chứng minh năng lực quản lý vốn.

Thứ tư, dự án phải phù hợp với Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu và tăng trưởng xanh, đồng thời có sự đồng thuận từ Bộ TN&MT với tư cách cơ quan NDA.

Như vậy, không phải bất kỳ doanh nghiệp nào cũng có thể trực tiếp tiếp cận GCF. Thực tế, phần lớn doanh nghiệp sẽ hưởng lợi gián tiếp thông qua các dự án do UNDP, GIZ, ADB hay VDB triển khai. Tuy nhiên, nếu doanh nghiệp chứng minh được năng lực và cam kết, khả năng tham gia trực tiếp vào dự án GCF vẫn hoàn toàn khả thi.

Cơ hội và thách thức khi tiếp cận GCF

Cơ hội:

Doanh nghiệp Việt Nam có thể tiếp cận nguồn vốn ưu đãi dài hạn với lãi suất thấp, thay vì dựa hoàn toàn vào tín dụng thương mại. Điều này đặc biệt quan trọng trong các lĩnh vực cần vốn lớn và thời gian hoàn vốn dài như năng lượng tái tạo, sản xuất vật liệu xây dựng xanh hay hạ tầng thích ứng biến đổi khí hậu. Hơn nữa, tham gia dự án GCF còn giúp doanh nghiệp nâng cao uy tín thương hiệu, đáp ứng tiêu chuẩn ESG, và mở rộng khả năng hợp tác quốc tế.

Thách thức:

Ngược lại, rào cản lớn nhất là yêu cầu khắt khe về minh bạch và chuẩn mực quốc tế. Nhiều doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là vừa và nhỏ, chưa quen với hệ thống báo cáo ESG, kiểm kê khí nhà kính hay đánh giá rủi ro xã hội. Ngoài ra, quy trình phê duyệt dự án GCF kéo dài, có thể mất từ 12–18 tháng, khiến doanh nghiệp phải kiên nhẫn và chuẩn bị kỹ lưỡng.

Xu hướng và lộ trình hỗ trợ quốc tế đến 2025

Từ nay đến 2025, GCF dự kiến mở rộng quy mô tài trợ, đặc biệt cho khu vực Đông Nam Á – nơi chịu rủi ro khí hậu cao. Với Việt Nam, ưu tiên sẽ tập trung vào bốn trụ cột:

• Năng lượng tái tạo và tiết kiệm năng lượng: hỗ trợ các dự án điện gió ngoài khơi, điện mặt trời áp mái, và công nghệ lưu trữ năng lượng.

• Giao thông bền vững: khuyến khích phát triển xe buýt điện, hạ tầng sạc pin và logistic carbon thấp.

• Nông nghiệp và tài nguyên nước: đầu tư vào mô hình canh tác thông minh thích ứng khí hậu, quản lý nguồn nước bền vững tại đồng bằng sông Cửu Long.

• Công nghiệp xanh và vật liệu xây dựng: hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi sang công nghệ ít phát thải, tận dụng vật liệu tái chế và công trình đạt chứng chỉ xanh quốc tế.

Ngoài GCF, nhiều nguồn vốn quốc tế khác cũng song hành như Quỹ Môi trường Toàn cầu (GEF), Chương trình Hỗ trợ chuẩn bị dự án (Readiness Programme) của UNDP, hay cơ chế blended finance từ ADB và WB. Doanh nghiệp Việt Nam nếu chuẩn bị tốt về hồ sơ ESG sẽ có cơ hội tận dụng đồng thời nhiều nguồn hỗ trợ.

► AHP GROUP - Tiết kiệm năng lượng, kiến tạo tương lai xanh!