Quyết định 13/2024/QĐ-TTg quy định danh mục cơ sở phải kiểm kê khí nhà kính từ 2025. Doanh nghiệp sản xuất cần chuẩn bị gì để đáp ứng yêu cầu pháp lý và tận dụng cơ hội từ thị trường carbon?

 

Giới thiệu

Kể từ năm 2025, các doanh nghiệp thuộc danh mục phát thải lớn sẽ chính thức phải thực hiện kiểm kê khí nhà kính (KNK) theo Quyết định 13/2024/QĐ-TTg do Thủ tướng Chính phủ ban hành. Đây là bước triển khai quan trọng của Luật Bảo vệ Môi trường 2020, nhằm thiết lập cơ sở dữ liệu quốc gia về phát thải, chuẩn bị cho việc phân bổ hạn ngạch và vận hành thị trường carbon thí điểm giai đoạn 2025–2028.

Đối với cộng đồng doanh nghiệp sản xuất, đặc biệt trong các lĩnh vực năng lượng, thép, xi măng, hóa chất và dệt may, quy định này không chỉ là nghĩa vụ pháp lý mà còn là điều kiện tiên quyết để duy trì lợi thế cạnh tranh trong bối cảnh toàn cầu ngày càng coi trọng tiêu chí phát triển bền vững.

Nội dung chính của Quyết định 13/2024/QĐ-TTg

Quyết định 13/2024/QĐ-TTg ban hành danh mục các cơ sở phát thải lớn phải kiểm kê KNK từ 2025. Theo đó, tiêu chí xác định tập trung vào mức tiêu thụ năng lượng hằng năm và lượng phát thải KNK. 

Cụ thể, các cơ sở sử dụng năng lượng từ 1.000 tấn dầu quy đổi (TOE) trở lên/năm trong lĩnh vực công nghiệp và năng lượng, hoặc trên 500 TOE/năm đối với lĩnh vực giao thông vận tải, sẽ thuộc diện phải kiểm kê. Ngoài ra, một số doanh nghiệp sản xuất năng lượng mặt trời và năng lượng gió, sản xuất thiết bị điện tử, khai thác khoáng sản quặng sắt, đồng và khoáng sản quý hiếm cũng nằm trong danh mục.

Quyết định này giao Bộ Tài nguyên và Môi trường phối hợp với các bộ quản lý ngành để hướng dẫn chi tiết phương pháp đo đạc, báo cáo và thẩm định số liệu. Quy trình kiểm kê bao gồm ba bước chính: đo lường (Measurement), báo cáo (Reporting) và thẩm định/xác minh (Verification), thường được gọi tắt là MRV. Đây cũng là thông lệ quốc tế mà Việt Nam áp dụng để đảm bảo dữ liệu minh bạch và có thể so sánh.

Quan trọng hơn, kết quả kiểm kê sẽ là căn cứ để Nhà nước phân bổ hạn ngạch phát thải KNK cho từng doanh nghiệp, tạo nền tảng cho hoạt động mua bán tín chỉ carbon trong giai đoạn thí điểm 2025–2028 và chính thức từ 2029.

Cơ hội cho doanh nghiệp Việt Nam

Mặc dù việc kiểm kê KNK ban đầu có thể tạo thêm gánh nặng, nhưng nếu nhìn xa, đây chính là cơ hội để doanh nghiệp sản xuất bước vào quỹ đạo phát triển bền vững và hội nhập quốc tế.

Thứ nhất, kiểm kê KNK giúp doanh nghiệp nắm rõ cơ cấu tiêu thụ năng lượng và phát thải, từ đó phát hiện các điểm nghẽn để cải thiện hiệu suất. Chẳng hạn, một nhà máy xi măng sau khi kiểm kê phát hiện khâu nghiền tiêu tốn năng lượng vượt mức trung bình 15%, từ đó đầu tư hệ thống điều khiển tự động hóa, tiết kiệm hàng tỷ đồng mỗi năm.

Thứ hai, minh bạch dữ liệu phát thải là điều kiện cần để tiếp cận các quỹ tín dụng xanh và vốn đầu tư quốc tế. Các ngân hàng, quỹ đầu tư ESG ngày càng yêu cầu thông tin về phát thải trước khi rót vốn. Doanh nghiệp có báo cáo kiểm kê chuẩn mực sẽ được đánh giá cao hơn.

Thứ ba, việc kiểm kê và giảm phát thải tạo điều kiện cho doanh nghiệp tham gia thị trường carbon. Khi thí điểm sàn giao dịch carbon trong nước, những cơ sở giảm phát thải hiệu quả sẽ có thể bán tín chỉ carbon, tạo thêm nguồn thu. Ngược lại, nếu không giảm được, doanh nghiệp vẫn có thể mua tín chỉ để bù đắp, tránh vi phạm hạn ngạch.

Cuối cùng, tuân thủ Quyết định 13 còn giúp doanh nghiệp xuất khẩu chuẩn bị tốt hơn trước cơ chế CBAM của EU. Từ 2026, EU sẽ yêu cầu báo cáo lượng phát thải trong sản phẩm sắt thép, xi măng, phân bón, nhôm, điện, hydro và áp thuế carbon nếu vượt ngưỡng. Các doanh nghiệp Việt Nam có hệ thống kiểm kê minh bạch sẽ thuận lợi hơn khi chứng minh dữ liệu với đối tác châu Âu.

Thách thức khi thực hiện từ 2025

Tuy nhiên, để triển khai hiệu quả Quyết định 13/2024/QĐ-TTg, doanh nghiệp sản xuất phải đối mặt với không ít khó khăn.

Trước hết, chi phí đầu tư hệ thống MRV là gánh nặng, nhất là với doanh nghiệp vừa và nhỏ. Để đo đạc chính xác, nhiều cơ sở cần lắp đặt thiết bị giám sát khí thải online, phần mềm quản lý dữ liệu và đào tạo nhân sự.

Tiếp theo là vấn đề năng lực nhân sự. Kiểm kê KNK không chỉ đơn giản là thống kê lượng điện, than, dầu tiêu thụ, mà còn phải tính toán hệ số phát thải theo chuẩn quốc tế. Hiện tại, nhiều doanh nghiệp chưa có đội ngũ chuyên trách, dẫn đến phụ thuộc vào đơn vị tư vấn bên ngoài.

Ngoài ra, sự phức tạp trong chuỗi cung ứng cũng là một thách thức. Ví dụ, ngành dệt may sử dụng nhiều nhà cung cấp nguyên phụ liệu nhỏ lẻ. Để tổng hợp và kiểm kê đầy đủ lượng phát thải của toàn chuỗi không hề đơn giản, đòi hỏi sự phối hợp rộng rãi.

Cuối cùng, không thể bỏ qua áp lực từ khung xử phạt. Doanh nghiệp không tuân thủ hoặc báo cáo sai lệch có thể bị xử phạt hành chính, thậm chí mất uy tín trong quan hệ với đối tác quốc tế.

Triển vọng đến 2029

Dù còn nhiều thách thức, việc triển khai Quyết định 13/2024/QĐ-TTg từ 2025 sẽ đặt nền móng quan trọng cho quá trình chuyển đổi xanh của Việt Nam.

Trong giai đoạn thí điểm 2025–2028, dữ liệu kiểm kê sẽ giúp Nhà nước xây dựng hệ thống hạn ngạch phát thải công bằng, đồng thời vận hành thử nghiệm sàn giao dịch carbon. Đây là bước đi cần thiết trước khi Việt Nam tham gia sâu hơn vào thị trường carbon quốc tế.

Đến 2029, khi thị trường carbon chính thức vận hành, doanh nghiệp nào đã quen với việc kiểm kê và giảm phát thải sẽ có lợi thế vượt trội. Họ không chỉ tránh được chi phí mua tín chỉ mà còn có thể bán tín chỉ carbon như một sản phẩm tài chính mới 

Về lâu dài, năng lực kiểm kê và quản lý KNK còn giúp doanh nghiệp Việt Nam gia nhập sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu, nơi các tập đoàn đa quốc gia ngày càng yêu cầu minh bạch dữ liệu carbon. Đây là yếu tố then chốt để nâng cao sức cạnh tranh quốc gia và hiện thực hóa mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.

Quyết định 13/2024/QĐ-TTg không chỉ là nghĩa vụ pháp lý mà còn là tấm “giấy thông hành” cho doanh nghiệp sản xuất Việt Nam trong giai đoạn hội nhập xanh. Dù việc kiểm kê KNK sẽ tiêu tốn chi phí và nguồn lực, nhưng nếu được thực hiện bài bản, doanh nghiệp sẽ có thêm công cụ để quản trị rủi ro, tiết kiệm năng lượng, tiếp cận vốn xanh và tham gia thị trường carbon.

► AHP GROUP - Tiết kiệm năng lượng, kiến tạo tương lai xanh!